Beza audit forensik dan kek besar, kek besar itu pun depa laki
bini melantak berdua lepas tu ratib hidup Melayu
Nik Hasyudeen
Apa itu audit forensik?
Bila saya
bangun tidur pagi ini, ada orang tanya apa itu audit forensik. Pelik juga, di
pagi Jumaat ini itulah soalan pertama yang saya terima 
Sebenarnya ini
adalah gabungan dua konsep. Yang pertama “audit” yang difahami sebagai satu
usaha untuk membandingkan sesuatu dengan satu piawaian. Audit bukan terhad
kepada perkara-perkara kewangan sahaja. Audit imej pun ada. Keduanya ialah
“forensik” yang merupakan satu proses untuk mengetahui punca kepada sesuatu
kejadian. Apabila seseorang meninggal dunia, diadakan pembedahan forensik untuk
mencari punca kematian.
Jadi “audit
forensik” ialah satu pemeriksaan teliti bagi mengetahui punca sesuatu perkara
tetutamanya berkenaan kewangan bagi tujuan untuk mengambil tindakan undang-undang.
Bahan bukti yang dikumpul mestilah cukup untuk mengambil tindakan sivil atau
pun jenayah di mahkamah. Bagi pembayar cukai yang pernah disiasat oleh Lembaga
Hasil Dalam Negeri (LHDN), itu adalah satu contoh mudah berkenaan audit
forensik ini. Dengan hasil auditnya, LHDN boleh mendakwa seorang pembayar cukai
untuk mengutip semula cukai yang dilarikan.
Walaupun
kerja-kerja audit forensik biasanya ditawarkan oleh firma-firma perakaunan yang
menawarkan perkhidmatan ini, ahli-ahli pasukan audit forensik biasanya terdiri
dari orang-orang dari pelbagai disiplin seperti akauntan, peguam, pakar IT dan
ada juga bekas pegawai polis dari unit jenayah kewangan. Mereka benar-benar
pakar di dalam menjejak bahan-bahan bukti di dalam pelbagai bentuk yang bukan
sahaja berada di dalam negara malah yang berada di luar negara.
Setelah skop
audit forensik dipersetujui, akauntan akan menentukan transaksi-transaksi utama
yang perlu disiasat berdasarkan skop yang ditentukan itu. Dia akan mencari
punca transaksi dan orang-orang yang terlibat di dalam transaksi demikian.
Proses-proses yang sepatutnya diikuti dikenal pasti, dokumen-dokumen yang
berkaitan serta perkara-perkara lain yang berkaitan termasuk hubungan di antara
orang-orang yang menyediakan dokumen dan membuat keputusan. Pemeriksaannya
termasuk samada orang-orang ini ada hubungan profesional, kekeluargaan,
hubungan perniagaan, politik mahu pun hubungan cinta bagi mencari motif
tindakan-tindakan mereka.
Oleh kerana
bahan bukti yang dikumpul bukan sahaja dokumen fizikal tetapi termasuk dokumen
elektronik, pakar IT memainkan peranan penting di dalam menjejak bukti-bukti
berkenaan. Ini adalah kerana adalah biasa bukti-bukti fizikal dan juga
elektronik dimusnahkan agar jenayah atau salah laku, jika ada, tidak dapat
dikesan. Jadi kepakaran pakar IT di dalam mencari dan mendapatkan kembali
dokumen elektronik yang sudah dipadamkan seperti email atau pun cakera padat
amat penting. Jadi, bagi orang-orang yang suka menonton filem lucah, perbuatan
mereka boleh dikesan melalui kerja-kerja pakar IT.
Peguam akan
meneliti bukti-bukti yang didapati dan menilai samada bukti yang ada cukup
untuk satu tindakan undang-undang. Kalau tindakan yang diharapkan ialah
tindakan jenayah, buktinya kenalah lebih kukuh kerana di mahkamah tahap bukti
yang diperlukan ialah “melangkau keraguan yang munasabah”. Biasanya peguam akan
memberi nasihat bukti-bukti apa lagi yang diperlukan bagi memenuhi skop audit
forensik ini.
Peranan
orang-orang yang ada pengalaman menyiasat amat penting terutamannya apabila
temuramah dilakukan di dalam proses mengumpulkan bukti. Mereka tahu soalan apa
yang harus ditanya, bagaimana soalan itu ditanya dan bagaimana jawapan dinilai
dan direkodkan. Mereka juga biasanya ada ramai kenalan di pelbagai tempat yang
boleh membantu di dalam pengumpulan bukti atau mendapatkan maklumat yang lebih
lanjut berkenaan orang-orang yang terlibat.
Ada juga
bukti-bukti yang terletak di luar negara. Ini termasuk hartanah, saham dan pelbagai
perkara lagi yang berkaitan dengan apa yang diperiksa. Saksi-saksi yang
berkenaan juga boleh berada di luar negara. Ini merumitkan lagi kerja-kerja
audit forensik kerana bukti yang dikumpulkan mestilah boleh diterima di
mahkamah di Malaysia.
Laporan audit
forensik biasanya akan memberikan penjelasan berkenaan apa yang sebenarnya
telah berlaku, siapa yang terlibat dan bukti-bukti samada ada unsur-unsur salah
laku atau pun jenayah. Pihak yang mengarahkan audit forensik dilaksanakan
kemudiannya kena membuat keputusan apakah yang harus mereka lalukan berdasarkan
bukti-bukti dan saranan-saranan yang dibuat melalui laporan audit forensik. Ada
tindakan dalaman dan ada juga tindakan yang berkaitan dengan pihak luar.
Bagi kes yang
ada bukti bahawa jenayah atau pelanggaran undang-undang telah berlaku, laporan
kepada agensi-agensi berkenaan seperti Polis, SPRM, Suruhanjaya Sekuriti dan
Suruhanjaya Syarikat boleh dibuat. Agensi-agensi yang menerima laporan-laporan
ini akan menilai laporan yang diterima dan bertindak berdasarkan kuasa mereka.
Mereka boleh menyiasat dan mengambil tindakan seperti dakwaan di mahkamah atau
pun menutup sahaja kes berkenaan. Jadi, walaupun pelapor yakin ada jenayah yang
berlaku, ianya tidak semestinya dipersetujui oleh agensi-agensi yang berkenaan.
Satu perkara
penting yang menyebabkan laporan audit forensik tidak lengkap ialah jejak
aliran tunai (money trail). Oleh kerana pihak yang melalukan audit forensik
bukankah pihak yang ada kuasa undang-undang, mereka tidak boleh menjejak aliran
tunai yang terlibat seperti mana yang boleh dilakukan oleh pihak berkuasa
seperti Polis, SPRM dan juga SC. Biasanya dengan bukti jejak kewangan yang
kukuh baharukah kes lebih kukuh dan lengkap. Inilah sebabnya tindakan susulan
dari agensi penguatkuasa itu penting.
Semoga
penjelasan ringkas ini dapat menberikan gambaran apakah itu audit forensik.
Jika belum jelas, boleh bertanya di ruang komen.