Persoalan Perlembagaan
Tuan yang dipertua,
Sepertimana yang kita sedia maklum, Perlembagaan Persekutuan merupakan sebuah perjanjian keramat yang memaktubkan hak dan kebebasan asasi setiap rakyat Malaysia. Kanun tertinggi negara kita ini ibarat payung yang melindungi setiap warganegara dengan memastikan bahawa tidak ada sesiapa yang dinafikan keadilan dan kesaksamaan di sisi undang-undang.
Pun begitu, adalah amat mendukacitakan sekali apabila terdapat rakyat Malaysia yang tidak terbela oleh sistem perundangan negara kita, sepertimana yang sering berlaku dalam isu hak penjagaan anak antara Muslim dan bukan Muslim.
Terkini, kes-kes S. Deepa dan Indira Gandhi Mutho telah menarik perhatian negara. Pada hemat saya, kedua-dua kes ini bukan sahaja semata-mata berkenaan dengan penafian hak ibu ke atas anak, atau persoalan penukaran agama secara unilateral, atau salah guna sistem (abuse of the system) oleh bapa yang memeluk Islam untuk mendapatkan hak penjagaan. Lebih penting lagi, kes seumpama ini turut menimbulkan persoalan besar mengenai Perlembagaan Persekutuan, bidang kuasa kehakiman dan hak rakyat Malaysia untuk mendapat remedi daripada mahkamah.
Sebagaimana yang kita maklum, dua kes berasingan ini melibatkan dua orang ibu beragama Hindu yang dipisahkan daripada anak-anak kecil mereka setelah bekas suami memeluk Islam dan menukar agama anak-anak kepada Islam tanpa persetujuan dan pengetahuan ibu. Kemudian, si bapa bertindak mendapatkan perintah Mahkamah Syariah untuk mendapatkan hak penjagaan.
Saya pasti, jika kita mengenepikan sentimen dan emosi kita buat sejenak dan kembali kepada pemikiran rasional, sudah tentu kita akan melihat tindakan sebegini sebagai ketidakadilan dan penyalahgunaan sistem.
Walaupun Seksyen 88(3) Akta Memperbaharui Undang-undang (Perkahwinan dan Perceraian) 1976 mengandungi anggapan (presumption) bahawa adalah lebih afdal bagi seseorang kanak-kanak bawah tujuh tahun untuk dijaga oleh ibunya (apatah lagi apabila anak berkenaan itu kecil dan masih menyusu, seperti dalam kes Indira Gandhi), namun peruntukan ini berjaya dipintas apabila si bapa bertindak melalui Mahkamah Syariah dan bukan mahkamah sivil.
Jadi, oleh kerana Perlembagaan Persekutuan menentukan bahawa Mahkamah Syariah hanya mempunyai bidang kuasa ke atas Muslim, maka si ibu bukan Muslim tidak mempunyai locus standi dan tidak mempunyai hak untuk mencabar perintah Mahkamah Syariah yang memberi hak penjagaan kepada bapa, di samping penukaran agama anak secara unilateral. Justeru, dengan begitu mudah sahaja, seorang ibu kehilangan anaknya.
Demikianlah yang terjadi dalam kedua-dua kes ini. Akibat tiada pilihan lain, si ibu terpaksa ke Mahkamah Tinggi untuk mendapat perintah hak penjagaan (custody order). Namun begitu, setelah berjaya di Mahkamah Tinggi, perintah tersebut langsung tidak dihiraukan oleh pihak polis atas alasan bahawa terdapat perintah berlainan daripada Mahkamah Syariah. Malah, perintah mandamus yang dikeluarkan oleh Mahkamah Tinggi untuk memaksa Ketua Polis Negara untuk melaksanakan waran penangkapan serta perintah mendapatkan kembali (recovery order) terhadap bekas suami juga diabaikan.
Sudah tentu, saya tidak menyalahkan pihak polis dalam hal ini. Mereka pastinya keliru berkenaan perintah mahkamah manakah yang harus mereka patuhi – mahkamah sivil atau Mahkamah Syariah. Kekalutan ini menjadi dilema besar yang mempunyai kesan mendalam terhadap sistem kehakiman dan keadilan negara kita.
Bagi kes Indira Gandhi, Mahkamah Rayuan kemudiannya telah menterbalikkan perintah-perintah Mahkamah Tinggi dengan memutuskan bahawa mahkamah sivil tidak mempunyai bidang kuasa untuk mengkaji semula keputusan pentadbiran di bawah bidang kuasa Mahkamah Syariah, yakni dalam kes ini, penukaran agama kepada Islam. Kini, kes yang sudah berlarutan selama tujuh tahun ini masih tidak selesai dan sedang menunggu rayuan di Mahkamah Persekutuan.
Namun, isu yang paling kritikal sekali adalah keputusan Mahkamah Rayuan yang menyatakan bahawa hakikat Indira Gandhi itu bukan Muslim dan tidak boleh mendapat remedi dalam Mahkamah Syariah, tidak bermaksud bahawa mahkamah sivil mempunyai bidang kuasa untuk memberi remedi kepadanya. Keputusan sedemikian sudah tentu bertentangan dengan prinsip ubi jus ibi remedium (setiap hak berhak mendapat remedi – where there is a right there is a remedy). Sebagai warganegara Malaysia, Indira Gandhi mempunyai hak di bawah Perlembagaan Persekutuan untuk mendapat remedi daripada sistem kehakiman. Namun, dalam kes ini, Mahkamah Rayuan memutuskan bahawa beliau tidak mempunyai remedi di mana-mana mahkamah! Ini adalah suatu keadaan yang langsung tidak masuk akal. Bagaimanakah mungkin seseorang warganegara boleh dinafikan hak secara sewenang-wenangnya?
Dalam kes S. Deepa pula, jalan ceritanya agak sama, cuma kes telah sampai kepada Mahkamah Persekutuan yang memutuskan untuk memisahkan hak penjagaan, di mana anak lelaki diberikan kepada bapa Muslim dan anak perempuan kepada ibu Hindu.
Pada masa yang sama, Mahkamah Persekutuan juga memutuskan bahawa masalah hak penjagaan atau perceraian perkahwinan sivil hanya boleh dikendalikan oleh mahkamah sivil dan bukan syariah, kecuali kedua-dua suami dan isteri itu Muslim. Sekurang-kurangnya hal ini telah dijelaskan. Namun begitu, Mahkamah Persekutuan tidak menjelaskan sama ada mahkamah sivil atau syariah yang mempunyai kuasa untuk menentukan status keagamaan anak yang ditukar agama secara unilateral kepada Islam.
Dilema sistem kehakiman
Tuan yang dipertua,
Daripada kes-kes yang dinyatakan tadi, jelas terdapat beberapa persoalan besar yang belum diselesaikan. Pertama, bagaimana untuk menangani penukaran agama kanak-kanak bawah umur secara unilateral. Kedua, perintah mahkamah manakah yang sepatutnya dituruti oleh pihak penguatkuasa apabila terdapat perintah bercanggah daripada Mahkamah Tinggi dan Mahkamah Syariah. Ketiga, di manakah hak remedi seorang bukan Muslim dalam kes yang membabitkan Mahkamah Syariah. Akhir sekali, dan saya kira paling pokok sekali, bagaimana untuk menyelesaikan masalah bidang kuasa mahkamah yang timbul ini.
Kekusutan yang melingkari persoalan-persoalan ini memerlukan penyelesaian tuntas yang tidak boleh lari daripada akar kepada permasalahan ini sendiri, iaitu bidang kuasa mahkamah yang tidak jelas. Perkara ini sepatutnya tidak berlaku jika kita memegang kepada semangat asal Perlembagaan.
Di bawah Perlembagaan Persekutuan yang merupakan undang-undang tertinggi negara kita, terdapat pemisahan kuasa yang jelas dalam tiga badan utama. Setiap badan mempunyai kuasa mutlak (plenary authority) ke atas bidang kuasa masing-masing, yakni kuasa eksekutif Persekutuan di bawah Yang di-Pertuan Agong, kuasa legislatif Persekutuan di bawah Parlimen, dan kuasa kehakiman Persekutuan di bawah “dua Mahkamah Tinggi yang setara bidang kuasa dan tarafnya,” iaitu satu di Malaya dan satu di Borneo, serta “mana-mana mahkamah bawahan yang diperuntukkan oleh undang-undang persekutuan.”
Namun, dalam pindaan Perlembagaan pada tahun 1988, berikutan krisis kehakiman yang dicetuskan oleh penyingkiran Ketua Hakim Negara dan beberapa Hakim Mahkamah Agung, kuasa mutlak kehakiman Persekutuan telah dilucutkan daripada mahkamah. Setelah dipinda, Perkara 121 Perlembagaan Persekutuan kini menyebut bahawa mahkamah hanya mempunyai “apa-apa bidang kuasa dan kuasa yang diberikan oleh atau di bawah undang-undang persekutuan.”
Dalam erti kata lain, sebelum pindaan, kuasa mutlak kehakiman Persekutuan terletak di bawah Mahkamah. Kini, kuasa mahkamah terletak di bawah atau diperolehi daripada undang-undang Persekutuan. Ini bukan sahaja merampas kuasa badan kehakiman tetapi juga merosakkan taraf salah sebuah badan utama Perlembagaan yang sepatutnya berkuasa mutlak ke atas bidang kuasanya.
Sekali dengan pindaan ini, maka Perkara 121(1A) telah ditambah bagi memperuntukkan bahawa Mahkamah Tinggi “tidaklah mempunyai bidang kuasa berkenaan dengan apa-apa perkara dalam bidang kuasa Mahkamah Syariah.” Hal ini lantas mewujudkan dua sistem keadilan yang selari (parallel systems of justice) di Malaysia, di mana Mahkamah Syariah kini beroperasi secara selari dengan mahkamah sivil.
Sistem selari ini menimbulkan pelbagai masalah, khususnya dalam kes seperti yang dinyatakan di atas, apabila melibatkan bukan Muslim dalam kes syariah. Persoalan yang timbul adalah, bagaimana untuk memastikan hak keadilan dan pembelaan saksama?
Jika kita kembali kepada Perlembagaan, Perkara 75 menyatakan bahawa undang-undang Persekutuan mengatasi undang-undang Negeri, manakala Perkara 4 menyatakan Perlembagaan Persekutuan mengatasi semua undang-undang lain. Hal ini jelas dan tidak dipertikaikan. Namun dalam kes Indira Gandhi, umpamanya, kelihatannya tiada undang-undang yang dapat membela ibu malang ini – Mahkamah Syariah tidak boleh, mahkamah sivil juga tidak boleh. Oleh yang demikian, ke manakah harus si ibu ini tujukan nasibnya?
Inilah persoalan besar yang timbul ekoran pindaan Perlembagaan Persekutuan yang dibuat pada tahun 1988, iaitu masalah akibat kewujudan dua sistem keadilan yang selari. Persoalannya – siapa menjadi pemutus muktamad (final arbiter) dalam segala isu pertikaian undang-undang, termasuk dalam kes di mana bidang kuasanya tidak jelas?
Di bawah Perkara 128(1) dan (2) Perlembagaan, Mahkamah Persekutuan merupakan kuasa kehakiman tertinggi dan seharusnya menjadi pemutus muktamad dalam “apa-apa soal sama ada sesuatu undang-undang yang dibuat oleh Parlimen atau Badan Perundangan sesuatu Negeri adalah tidak sah” berdasarkan kepada bidang kuasanya, pertikaian antara Negeri dengan Negeri atau antara Negeri dengan Persekutuan, serta dalam memutuskan soal yang berkaitan dengan Perlembagaan apabila dirujuk kepadanya oleh mana-mana mahkamah lain.
Pada masa yang sama, jika Perkara 121(1A) diteliti, pengasingan bidang kuasa Mahkamah Syariah itu jelas hanya tertakluk kepada Mahkamah Tinggi dan mahkamah-mahkamah bawahan, dan tidak kepada Mahkamah Rayuan dan Persekutuan. Maka, sepatutnya, tidak timbul isu di mana mahkamah sivil tidak mempunyai bidang kuasa ke atas kes-kes seperti di atas, dan bukan seperti yang diputuskan oleh Mahkamah Rayuan dalam kes Indira Gandhi.
Namun begitu, masalah bidang kuasa yang tidak jelas ini timbul akibat peruntukan di bawah Seksyen 81 Akta Mahkamah Kehakiman 1964 yang menyatakan bahawa bidang kuasa asal Mahkamah Persekutuan yang termaktub dalam Perkara 128(1) dan (2) Perlembagaan “hendaklah mempunyai bidang kuasa yang sama dan boleh menjalankan kuasa yang sama seperti yang dipunyai dan boleh dijalankan oleh Mahkamah Tinggi.”
Ini sekaligus mengehadkan kuasa Mahkamah Persekutuan! Sepatutnya, sepertimana kita tahu, peruntukan-peruntukan dalam Perlembagaan Persekutuan mengatasi undang-undang Persekutuan. Maksudnya, Perkara 128 Perlembagaan sepatutnya mengatasi Seksyen 81 Akta Mahkamah Kehakiman. Tetapi, oleh kerana pindaan pada tahun 1988, kuasa mahkamah kini terhad kepada “apa-apa bidang kuasa dan kuasa yang diberikan oleh atau di bawah undang-undang persekutuan.” Dalam erti kata lain, oleh kerana kuasa mahkamah kini dihadkan kepada apa yang diperuntukkan oleh undang-undang Persekutuan, maka Seksyen 81 Akta Mahkamah Kehakiman kini mengekang Mahkamah Persekutuan daripada fungsi dan bidang kuasa sebenarnya.
Kembalikan status Mahkamah Persekutuan
Tuan yang dipertua,
Pindaan semberono yang dibuat pada tahun 1988 telah meninggalkan warisan yang buruk kepada negara kita dan mencetuskan krisis Perlembagaan dan penafian hak dan kebebasan asasi rakyat seperti yang berlaku dlm kes-kes S. Deepa dan Indira Gandhi.
Oleh itu, saya ingin mencadangkan agar Mahkamah Persekutuan dikembalikan tarafnya sebagai pemutus muktamad dalam segala isu undang-undang, yakni sebagai Mahkamah Perlembagaan. Malah, ini boleh dibuat dengan mudah tanpa pindaan Perlembagaan atau apa-apa perubahan kepada Perkara 121.
Penyelesaian kepada masalah ini boleh dicapai melalui pindaan kepada Akta Mahkamah Kehakiman dalam dua perkara. Pertamanya, pendefinisian bidang kuasa Mahkamah Persekutuan harus menyatakan dengan jelas bahawa Mahkamah Persekutuan tidak dihadkan kepada bidang kuasa yang sama dengan Mahkamah Tinggi.
Kedua, satu prosedur harus diperkenalkan bagi membenarkan pengemukaan petisyen secara langsung kepada Mahkamah Persekutuan dalam hal-hal yang melibatkan hak dan kebebasan asasi, termasuk dalam kes-kes yang melibatkan Perkara 121(1A) di mana Mahkamah Tinggi tidak mempunyai bidang kuasa.
Prosedur ini boleh mengikut tatacara yang diperuntukkan oleh Perlembagaan India, iaitu model rujukan kepada Perlembagaan Persekutuan Malaysia, di mana Perkara 32 Perlembagaan India memberi hak untuk mengemukakan petisyen secara langsung kepada Mahkamah Agung bagi menguatkuasakan hak dan kebebasan asasi yang dijamin oleh Perlembagaan. Tambahan pula, Mahkamah Agung diberi kuasa untuk mengeluarkan perintah termasuk writ habeas corpus, mandamus, prohibition, quo warranto and certiorari, atau apa-apa yang sesuai, bagi penguatkuasaan hak tersebut.
Pindaan sedemikian boleh dengan mudah ditambah kepada Akta Mahkamah Kehakiman, sekaligus menyelesaikan kemelut kehakiman yang sedia ada. Dengan pindaan ini, masa tidak perlu dibazir, seperti dalam kes Indira Gandhi, di mana selepas menderita tujuh tahun, kes beliau masih belum sampai ke Mahkamah Persekutuan. Jika sudah jelas bahawa Mahkamah Tinggi tidak mempunyai bidang kuasa ke atas isu yang melibatkan Perkara 121(1A), maka mengapakah beliau terpaksa melalui segala prosedur yang tidak mendatangkan hasil? Tidakkah lebih baik diwujudkan mekanisme untuk mendapat remedi secara langsung daripada Mahkamah Persekutuan?
Lebih penting lagi, pindaan sedemikian juga akan mengembalikan status Mahkamah Persekutuan sebagai Mahkamah Perlembagaan yang dapat mempertahankan hak semua rakyat Malaysia yang termaktub dalam Perlembagaan Persekutuan dan memastikan tidak ada lagi warganegara yang tidak terbela.
Sekian, terima kasih.
Penulis adalah Ahli Parlimen Bukit Bendera. Ini adalah ucapan beliau dalam perbahasan usul Junjung Kasih Titah Diraja 2016 di Parlimen baru-baru ini.