DR AHMAD ZAHARUDDIN AHMAD SABRI
Bayangkan jika esok, Johor menuntut semula Singapura. Atau Melaka menuntut hak ke atas Sumatera. Kedengaran mustahil? Begitulah rasanya apabila Kedah mengumumkan hasrat untuk membawa tuntutan pemilikan Pulau Pinang ke mahkamah. Tetapi sebelum kita ketawa atau mencemuh, mari kita gali akar sejarah, rasional politik, dan impak perlembagaan yang tersirat di sebalik langkah ini.
Seperti banyak perkara dalam politik Malaysia, apa yang kelihatan gila, kadangkala berpunca daripada logik yang sangat waras.
Ramai menyangka tuntutan ini adalah idea eksklusif Menteri Besar Kedah Muhammad Sanusi Md Nor. Tetapi hakikatnya, benih tuntutan ini telah lama ditanam. Jika kita imbas kembali era pentadbiran Mukhriz Mahathir, isu pajakan Pulau Pinang dan hak air Sungai Muda sudah mula dibangkitkan. Ketika itu, nada tuntutan lebih diplomatik—menuntut semakan semula kadar pajakan RM10,000 setahun yang dianggap tidak masuk akal dalam konteks ekonomi moden.
Sanusi hanya menyiram benih yang telah lama kering. Bezanya, beliau melakukannya dengan gaya politik yang lebih teatrikal—mengumumkan kajian lebih 20,000 dokumen sejarah, menyebut Perpustakaan British, dan mengusulkan angka tuntutan RM100 juta setahun. Ia bukan lagi soal pajakan. Ia kini soal pemilikan.
Pulau Pinang dipajak oleh Sultan Kedah kepada Syarikat Hindia Timur Inggeris pada tahun 1786. Pajakan itu tidak pernah dibatalkan secara rasmi. Malah, selepas kemerdekaan, kerajaan Persekutuan meneruskan bayaran simbolik RM10,000 setahun kepada Kedah. Tetapi adakah itu bermakna Pulau Pinang masih milik Kedah?
Jawapannya bergantung kepada siapa yang anda tanya.
Bagi ahli sejarah, pajakan itu adalah warisan kolonial yang sudah lupus secara praktikal. Bagi peguam perlembagaan, Pulau Pinang adalah negeri berdaulat dalam Persekutuan Malaysia, disenaraikan dalam Perkara 1(2) Perlembagaan. Bagi ahli politik seperti Sanusi, ia adalah peluang untuk menuntut keadilan sejarah dan ekonomi.
Bayangkan mahkamah memihak kepada Kedah. Pulau Pinang, negeri berdaulat dalam Perlembagaan Malaysia, kini perlu ditafsir semula sebagai wilayah yang dipinjam. Ini bukan sekadar kemenangan sejarah, tetapi pencetus kepada gelombang tuntutan kenegaraan yang boleh merobek fabrik Persekutuan Malaysia.
Duluan bahaya jika negeri lain juga tuntut
* Sabah dan Sarawak: Dengan sejarah penyertaan ke Malaysia yang penuh syarat dan rundingan, mereka mungkin menuntut semula kuasa autonomi penuh seperti termaktub dalam Perjanjian Malaysia 1963 (MA63). Sudah ada gerakan yang menuntut status “negara dalam Persekutuan”, bukan sekadar “negeri”.
* Johor: Dengan sejarah sebagai negeri yang pernah berdagang secara langsung dengan kuasa asing dan memiliki sempadan maritim yang strategik, Johor mungkin menuntut semula hak ke atas Pulau Batu Puteh mahupun semakan semula kedaulatan Singapura.
* Kelantan, Kedah dan Terengganu: Dengan sejarah pemberian bunga emas kepada negara jiran, adakah Thailand mungkin menuntut semula negeri-negeri ini dari Malaysia?
Jika semua negeri mula menuntut semula hak sejarah, Malaysia akan berdepan dengan krisis perlembagaan yang paling besar sejak 1969. Ia bukan lagi soal sempadan, tetapi soal kepercayaan terhadap sistem persekutuan.
Perbandingan global: Negeri bangkit menentang pusat
Sepanyol – Krisis Catalonia
Pada 2017, wilayah Catalonia mengadakan referendum untuk merdeka daripada Sepanyol. Walaupun ditolak oleh kerajaan pusat dan mahkamah, gerakan itu mencetuskan krisis politik yang berpanjangan. Pemimpin Catalonia diasingkan, rakyat berpecah, dan ekonomi terganggu.
Pengajaran: Bila wilayah mula menuntut hak sejarah dan autonomi penuh, sistem persekutuan boleh lumpuh jika tiada saluran rundingan yang berkesan.
Kanada – Quebec
Wilayah Quebec pernah dua kali mengadakan referendum untuk keluar dari Kanada (1980 dan 1995). Walaupun gagal, tuntutan itu memaksa kerajaan pusat memberi lebih kuasa autonomi kepada Quebec, termasuk dalam pendidikan dan bahasa.
Pengajaran: Tuntutan wilayah boleh dikawal jika kerajaan pusat bersedia memberi ruang rundingan dan pengiktirafan identiti wilayah.
India – Kashmir
Wilayah Jammu dan Kashmir mempunyai status khas dalam perlembagaan India. Namun, apabila status itu dibatalkan pada 2019, ia mencetuskan ketegangan etnik, rusuhan, dan konflik diplomatik dengan Pakistan.
Pengajaran: Bila sejarah dan identiti wilayah tidak dihormati, ia boleh mencetuskan konflik yang berpanjangan dan merosakkan imej negara.
Namun, di sebalik retorik pemilikan, isu sebenar mungkin lebih pragmatik. Pulau Pinang bergantung kepada Sungai Muda sebagai sumber air utama. Sungai itu berpunca dari Kedah. Kedah menanggung kos pemuliharaan dan pengurusan, tetapi tidak menerima pulangan yang setimpal.
Tuntutan pemilikan mungkin hanya alat rundingan untuk mendapatkan bayaran yang lebih adil. Dalam dunia politik, kadang-kadang anda perlu menggertak untuk mendapatkan perhatian.
Jika mahkamah menolak tuntutan Kedah, ia akan menjadi penegasan semula terhadap Perlembagaan Persekutuan. Tetapi ia juga boleh mencetuskan naratif bahawa sistem pusat tidak adil kepada negeri.
Sanusi dan pemimpin negeri lain mungkin menggunakan keputusan itu sebagai bahan kempen politik: “Kami menuntut keadilan, tetapi ditolak oleh sistem yang berat sebelah.”
Ini boleh mencetuskan gelombang populisme kenegerian, pemimpin negeri mula membina naratif “kami lawan mereka”, negeri lawan pusat. Dalam jangka panjang, ia boleh melemahkan semangat kebangsaan dan memperkukuh politik identiti wilayah.
Jalan tengah: Reformasi federalisme
Malaysia perlu melihat tuntutan ini bukan sebagai ancaman, tetapi sebagai peluang untuk menyemak semula struktur federalisme. Antara langkah yang boleh diambil:
* Semakan semula kadar pajakan dan hasil negeri: Negeri seperti Kedah, Kelantan, dan Sabah perlu diberi pulangan yang lebih adil atas sumber yang mereka sumbangkan.
* Pengiktirafan sejarah dan identiti negeri: Sejarah seperti pajakan Pulau Pinang, MA63, dan royalti minyak perlu dihormati dan dijadikan asas rundingan.
* Penubuhan Suruhanjaya Federalisme: Sebuah badan bebas yang menilai semula hubungan pusat-negeri secara berkala dan memberi cadangan dasar.
Saya percaya Malaysia tidak akan musnah hanya kerana satu tuntutan. Tetapi Malaysia boleh retak jika kita gagal mengurus tuntutan ini dengan bijak. Federalisme bukan sekadar struktur undang-undang, tetapi semangat kerjasama. Bila negeri mula melihat pusat sebagai musuh, dan pusat melihat negeri sebagai ancaman, maka negara akan kehilangan kompasnya.
Tuntutan Kedah terhadap Pulau Pinang adalah ujian. Bukan hanya kepada mahkamah, tetapi kepada kematangan politik kita. Sama ada kita memilih jalan konfrontasi atau jalan rundingan, sejarah akan menilai kita bukan berdasarkan siapa menang, tetapi bagaimana kita mengurus perbezaan.
DR AHMAD ZAHARUDDIN AHMAD SABRI ialah seorang penganalisa politik.
